EBÛ MUHAMMED ET-TEMÎMÎ - kainatingunesi.com

EBÛ MUHAMMED ET-TEMÎMÎ

Bağdad’da yetişen fıkıh âlimlerinin en büyüklerinden. İsmi, Rızkullah bin Abdül-vehhâb et-Temîmî el-Bağdâdî olup, künyesi Ebû Muhammed’dir. Hanbelî mezhebi âlimlerindendir. 401 (m. 1011) senesinde doğdu. 488 (m. 1095) de Cemâzil-evvel ayı ortalarında vefât etti. Namazını oğlu Ebü’l-Fadl kıldırdı ve halîfenin izni ile Bâb-ül-merâtib’de defnolundu.

Kur’ân-ı kerîmin kıraatini, Ebü’l-Hasen el-Hamâmî’den okudu. Ebü’l-Hasen İbn-ül-Mutîm’den, Ebû Ömer bin Mehdî ve başka büyük zâtlarla görüşüp sohbet etti, kendilerinden ilim öğrendi. Tasavvufta, Ebû Abdurrahmân es-Sülemî’den icazet (diploma) aldı. Kendisinden de birçok kimseler ilim öğrenip istifâde etmişlerdir. İsmail et-Temîmî, Ebû Sa’d bin el-Bağdâdî, İbn-i Nasır Muhammed bin Tâhir (r.aleyhim) kendisinden, ilim öğrenen zâtlardan birkaçıdır.

Fıkıh, tefsir, hadîs, ferâiz, lügat, edebiyat ve diğer ilimlerde derin âlim idi. Zamanında bulunan âlimlerin büyüğü, üstünü idi. İlmi, edebi ve ahlâkı gibi, sureti de çok güzel idi. Herkese iyilik ederdi. Bunun için herkes tarafından sevilir, hürmet edilirdi.

İbn-i Ukayl diyor ki: “Her ilimde âlim olan Ebû Muhammed et-Temîmî (r.a.), kendilerinden ilim öğrendiğim hocaların en büyüğüdür. Zamanında bulunan âlimler arasında derecesi çok yüksek olup, onların en âlimi, efendisi idi. Ders okutmakta, insanlara va’z ve nasihatle Allahü teâlânın dînini anlatmakta ve başka üstünlüklere sâhib olmakta, Ahmed bin Hanbel hazretlerinin mezhebinde bulunan âlimlerin en ileri gelenlerinden idi. İbaresi ve görüşü keskin, yazısı ve fetvası çok kıymetli ve mu’teber idi. Va’zları çok güzel idi.”

Câmi-i Mensûr’da va’z eder, fıkıh öğretir, fetva verirdi. Birçok insanlar kendisinden istifâde ederlerdi. Herkes, onun ilminden bir şeyler öğrenebilmek için uğraşırdı. Öyle ki, kendisinden va’z dinleyenler, fetva isteyenler ve fıkıh öğrenmek isteyenler, ayrı ayrı ders halkası meydana getirirlerdi. O da, bunların hepsi ile ayrı ayrı meşgûl olurdu. Bunlar ile olan meşguliyeti bitince, Câmi-i Kasr’a gidip orada hadîs-i şerîf rivayet ederdi.

Receb ve Şa’bân aylarında, arefe ve aşure günlerinde olmak üzere, her sene dört defa İmâm-ı Ahmed bin Hanbel hazretlerinin kabrini ziyarete giderdi. Orada bulunan ahâli, onun geleceği zaman toplanır, kendilerine va’z-ü nasihatte bulunmasını isterler, o da kabul ederdi.

Ebû Âmir el-Abdevî (r.a.) diyor ki, “Rızkullah et-Temîmî (r.a.) âlimlerin üstünlerinden, zarîf ve latif bir zâttır. Büyüklüğünü anlatan hâdiseler, tatlı ve kıymetli sözleri çoktur. Ben onun hakkında hayırdan başka birşey bilmiyorum.”

Ebû Ali bin Sekre (r.a.) diyor ki, “Ben Bağdad’da Ebû Muhammed et-Temîmî’nin benzeri ile karşılaşmadım. Onu zikretmekte, vasfım ve kemâlini anlatmakta ben âciz olduğumu bildiğim için, hakkında fazla söz söyleyemiyorum.”

İbn-i Nasır (r.a.) diyor ki, “Yaşadığı müddetçe ağırbaşlı ve vekar sahibi idi. istikâmet sahibi idi. Konuşmakta, söz söylemekte, va’z etmekte, sorulan suâllere hemen ve en güzel şekilde cevap vermekte ondan daha iyisini ve daha güzelini bilmiyorum. Irak’ta ve diğer İslâm beldelerinde övülmeye lâyık bir zât idi. Biz onun bir benzerini daha görmedik. Fıkıh âlimlerinin ve tasavvuf büyüklerinin önde gelenlerindendir. Çok ikram sahibi idi. Sonra gelenler arasında kadr-ü kıymeti çok yüksek oldu…”

İbn-i Neccâr (r.a.) târihinde, Hafız İbni Cezvî’den, o da Talha bin Ali er-Râzî’den rivayet etti. O şöyle anlattı: “Rü’yâmda Resûlullahı (sallallahü aleyhi ve sellem) gördüm. Bir mescidin kıble tarafında oturuyordu. Üzerlerinde bir örtü vardı ve duvarda bir de kılınç asılı idi. Cami, Bağdadlı cemâat ile dolu idi. Ebû Muhammed et-Temîmî hazretleri de orada idi ve dedi ki: “Yâ Resûlallah! Bizim için Allahü teâlâya duâ etmenizi istirham ederiz.” Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) mübarek ellerini kaldırıp: “Yâ Rabbî! Bütün işlerimizde senden hüsn-i ihtiyar, iyi ve güzel şeyleri tercih etmek isteriz. Sû-i ihtiyardan, kötü şeyleri tercih etmekten sana sığınırız” diye duâ ettiler. Duâ ederken, Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) söylediklerini ben de tekrar ediyordum.”

Ebû Muhammed et-Temîmî’nin nesebi, Eshâb-ı kiramdan Abdullah-i Temîmî’ye dayanır. Bunun da oğlu Ukeyne’dir. Abdullah’ın ismi daha önce Abdül-Lât idi. Oğlu ile birlikte müslüman oldular. Resûlullah efendimiz, onun ismini değiştirip Abdullah ismini verdiler ve İslâmiyeti öğrettiler. Daha sonra, oralarda bulunan insanlara dînin emirlerini öğretmesi için, Yemâme ve Bahreyn taraflarına gönderdiler. Gönderirken de şöyle duâ buyurdular: “Allahü teâlâ, kıyamete kadar settin ve evlâdının kalblerinden, kin, düşmanlık, hıyanet, hile gibi kötü şeyleri çıkarsın.” Hazreti Abdullah ve evlâdı, Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) bu duâsına tam lâyık oldu. Ebû Muhammed Abdülvehhâb et-Temîmî hazretleri de ceddinin ve diğer büyük zâtların bu güzel ahlâklarına tam uygun idi.

Ebû Muhammed etTemîmî (r.a.) ba’zı eserler yazmıştır. Fıkha dâir te’lif ettiği “Şerh-ül-irşâd” kitabı çok kıymetlidir.

 

  1. Zeylü Tabakât-ı Hanâbile cild-1, sh. 77
  2. El-A’lâm cild-3, sh. 19
  3. Şezerât-üz-zeheb cild-3, sh. 384
  4. Esmâ-ül-müellifîn, cild-1, sh. 367