LURİSTAN ATABEGLİĞİ - kainatingunesi.com

Ebû Tâhir bin Mühammed’in Luristan’da kurduğu Atabeglik. Muhammed bin Ali, Salgurlulardan Sungur Bey’in hizmetinde Şebankarelere karşı yapılan seferde kendisini gösterdi. Sungur Bey. mükâfat olarak Kuh-i Gîlûye’yi verdi ve onu Curistan’ın fethine gönderdi. Muhammed bin Ali’nin ölümü üzerine yerine geçen oğlu Ebû Tâhir, Luristan’ın fethini tamamladı ve Sungur Bey’den Atabeglik istedi, isteğine olumlu cevap verilmeyince, 1155 (H. 550) senesinde bağımsızlığını îlân etti. Ebû Tâhir’in devri hakkında kaynaklarda bir bilgi yoktur. Ebû Tâhir ölünce yerine geçen Mâlik Hezâresb zamanında Luristan refaha kavuştu. Çok sayıda Arab ve başka kabîleler bölgeye göç ettiler. Mâlik Hezâresb, topraklarını İsfehan’a kadar genişletti. Halîfe Nasır, Mâlikin Atabeg ünvanını tasdik etti. Mâlik Hezâresb, Muhammed Harezmşâh ile de dostluk kurdu ve kızını Muhammed Harezmşâh’ın oğlu Gıyâsüddîn ile evlendirdi.

Mâlik Hezâresb’in ölümü üzerine yerine oğlu Tekle geçti. Babasının zamanında Luristan’dan çıkarılan Şullerin durumuna kızan, Fars Salgurlularının atabeği tarafından yapılan dört seferi başarı ile geri püskürttü. Hülâgu’nun Bağdâd seferinden sonra, onun yanında yer alan Tekle, halîfe ve müslümanların mâruz kaldıkları muamele hakkında hissiyatını gizleyemedi. Hülâgu’nun şüphesi üzerine, Luristana kaçan Tekle, yakalanarak Tebriz’de îdâm edildi. Tekle’nin idamından sonra yerine kardeşi Şemseddîn Alb Argun geçti. Alb Argun, on beş sene kadar saltanat sürdü. Alb Argun’un yerine geçen oğlu Yûsuf Şah, gençliğini Abaka Hân’ın yanında geçirdi. Babasının yerine geçtiği zaman bile Abaka Hân’ın sarayında kaldı ve 1270 (H. 668) yılında, Mâverâünnehr hâkimi Barak Hân’a karşı düzenlenen sefere katıldı. Abaka’nın ölümünden sonra Yûsuf Şah istemediği hâlde Ahmed Hân’a yardımcı kuvvet göndermek mecburiyetinde kaldı. Ahmed Hân yenildi ve Lurlar, Tabas’tan çöl yolu ile Erran tarafına kaçtı. Bu esnada ordunun büyük kısmı telef oldu. Argun Hân’ın tahta geçmesinden sonra Yûsuf Şah, ona bağlılığını bildirdi. Yûsuf Şâh’ın ölümünden sonra yerine oğlu Afrâsiyâb geçti.

Abrâsiyâb başa geçtikten sonra kardeşi Ahmed’i, Argun Hân’ın yanına gönderdi. Kendisi ise Luristan’da kaldı. Luristan’da bulunan eski vezirle ailesini öldürttü. Bunların yakınları İsfehan’a sığındıklarından, üzerlerine asker gönderdi. Bu sırada Argun Hân öldü. Luriler, İsfehan’daki Moğol valisini öldürdüler. Afrâsiyâb, Hemedan’a, Fars’a ve İran körfezine kadar uzanan bölgelere kendi ailesinden emirler tâyin etti. Hattâ İlhanlı payitahtının üzerine yürümek istedi. İlhanlı ordu komutanı Amir Turak ile karşılaştı ve mağlûb oldu. Argun Hân’ın yerine geçen Geyhatu, ordusunu Afrâsiyâb üzerine sevk etti. Afrâsiyâb, Menceşt’e kapandı ise de, daha sonra teslim oldu ve Geyhatu tarafından affedildi. Luristan’a dönen Afrâziyâb, kendi akrabalarını ve asillerden bir çoğunu öldürdü. Geyhatu’nun yerine geçen İlhanlı sultânı Gazan Hân, önce, Afrâsiyâb’ın bağlılığını kabul etti. Fakat Fas emîri Hurgudak’ın şikâyeti üzerine, onu îdâm ettirdi. Yerine 1296 senesinde oğlu Nusreddîn Ahmed geçti.

Ahmed, uzun seneler ilhanlı Devleti’nin sarayında kaldı. Luristan’ı çok güzel şekilde idare eden Ahmed, babasının koyduğu ağır vergileri kaldırdı. Din adamlarının sohbetlerinde bulunmayı çok severdi. Vefatından sonra yerine; 1332 senesinde, oğlu Rükneddîn ikinci Yûsuf Şah geçti. Yûsuf Şah da babası gibi âdil bir hükümdar idi. 1340 senesinde ölümü üzerine yerine oğlu Muzafferüddîn İkinci Afrâsiyâb geçti. Bunun zamanında ülke toprakları en geniş şeklini aldı. Muzafferüddîn’in ölümü ile Luristan Atabegliğinde çöküş başladı. Afrâsiyâb’ın yerine geçen oğlu Nevrül-verd, 1355 senesine kadar iktidarda kaldı. Devlet hazînelerini israf etti. Sonunda Fars hâkimi Muhammed Muzaffer, aralarında çıkan anlaşmazlık sonucu, yakalatarak Sus şehrinde gözlerini kör ettirdi. Nevrülverd’in yerine geçen Şemseddîn Paşa, 1379 senesine kadar memleketi idare etti. Bu devirde Luristan, Muzafferîler tarafından iç mücâdelelere sürüklendi. Süster’de yerleşmiş olan Şah Mensur, Şemseddîn’in topraklarına seferler düzenledi. Şemseddîn Paşa’nın ölümü ile, oğulları Mâlik Pir Ahmed ve Mâlik Hüşeng arasında mücâdele başladı. Şah Mensur, Pir Ahmed’i tahttan uzaklaştırarak yerine eşraftan Mâlik Üveys adında birini tâyin etti. Tîmûr Hân 1393 senesinde Luristan’dan geçerken, Pir Ahmed ondan yardım istedi. O da bir emirname ile Ahmed’i vâris bulunduğu topraklara sâhib kıldı. Tîmûr Hân’ın ölümünden sonra Mirza Pir Muhammed, Pir Ahmed’i Kuhendiz’de hapsetti. 1409 senesinde iktidarı tekrar ele geçiren Pir Ahmed, ahâlinin çıkardığı bir isyanda öldürüldü. Yerine iki sene rehin olarak Şîrâz’da Mirza İskender’in sarayında bulunan oğlu Ebû Sa’îd geçti. Ebû Sa’îd, 1417 senesine kadar iktidarda kaldı. Yerine geçen oğlu Şah Hüseyn, 1424 senesinde Gıyâseddîn isimli bir akrabası tarafından öldürüldü. Gıyâseddîn tahtı ele geçirdi ise de Tîmûrlulardan Sultan İbrahim bin Şahruh tarafından mağlûb edildi. Nihayet Sultan İbrahim 1424 senesinde Luristan Atabegliğini topraklarına katarak bu devlete son verdi.